Wat ik vond van “Het verhaal van Vlaanderen”?

Nu de meest besproken docuserie uit onze geschiedenis afgelopen is, deel ik graag mijn mening over Het verhaal van Vlaanderen.

Onze tophistorici aan het woord

Ik begin graag positief. Het was immers fantastisch om enkele topcollega’s aan het woord te zien. Historici als Violet Soen, Jan Dumoulyn, Guido Marnef, Brecht Deseure, Antoon Vrints, Dominiek Dendooven, Koen Aerts, Gita Deneckere… tilden het programma op een hoger niveau. Ik kreeg vaak de vraag: waarom jij niet? De makers kozen om alleen academici en de historici/archeologen verbonden aan musea aan het woord te laten. En terecht, deze mensen staan dagelijks met hun voeten in de modder van het historische veld en verdienen deze aandacht.

Maar waarom gebeurt er verder niets met wat deze boeiende specialisten verteld hebben? Uiteraard kunnen ze in een format als dit slechts kort aan het woord komen, maar hiervoor zijn er uren interview gedraaid. Waarom wordt van al dat materiaal niets meer mee gedaan? Laat de Universiteit van Vlaanderen er goede podcast van maken, zet ze op het Archief voor Onderwijs of VRTMAX. Hier mis ik een initiatief van de Vlaamse overheid dat massaal heeft geïnvesteerd in dit programma. Het was toch de bedoeling om meer te zijn dan een entertainmentprogramma?

Onze traditionele geschiedenis

Tijdens het kijken naar Het verhaal van Vlaanderen, heb ik vaak gedacht: dju toch, gemiste kans. Het programma volgt immers de traditionele geschiedschrijving. Vooral bij afleveringen 6 (over de Opstand) en 9 (over WO1) ergerde ik me daaraan. De focus lag daarbij op de graaf van Egmont in plaats van op de geuzen en op koning Albert in plaats van de mensen in bezet Vlaanderen. Hier maken de programmamakers niet alleen een makkelijke keuze, maar bevestigen ze jammerlijk ook het hardnekkige beeld dat enkele grote mannen (steeds mannen, van hoge komaf!) het verloop van onze geschiedenis hebben bepaald. Uiteraard was hun invloed er, maar nu wordt ze overdreven. Andere opgevoerde historische personages worden karikaturaal afgebeeld. Of te vereenvoudigd. Zo lijken de calvinisten niets meer dan agressieve godsdienstfanaten en de vikingen brute plunderaars.

Bovendien reduceren ze vaak eeuwen geschiedenis tot enkele zogenaamde hoogte- en dieptepunten die toch al in elke geschiedenisles en -boek aan bod komen. Denk maar aan een hele aflevering over de Guldensporenslag, waardoor de hoge middeleeuwen worden beperkt tot zo’n kleine episode. Uiteraard is het aan de programmamakers (verplicht) om te selecteren (zoals Tom Waes zelf besluit in de laatste aflevering: “Ja, ik weet dat ik veel niet heb verteld”). Dat is niet erg. Maar waarom dan zo braaf keuzes maken? Waarom zo veel aandacht voor deze figuren en gebeurtenissen die door de meeste mensen al gekend zijn? Hierdoor is er geen ruimte voor nuance en het verbreden. Waarom al die focus op Oost- en West-Vlaanderen (waar was Limburg, behalve in de eerste afleveringen?) en de onbegrijpelijke tijdssprongen (euh, zeventiende en achttiende eeuw?)? Het kwam allemaal heel anekdotisch over. Klassieke uitgangspunten zoals de rol van de vrouw in het verleden werden jammerlijk bevestigd, terwijl historici al jarenlang hun best doen om deze schadelijke misvattingen de wereld uit te helpen. Soms maken ze wel wat meer gedurfde keuzes zoals in aflevering 8 met Emilie Claeys. Daar doen ze het wel: een vergeten protagonist de aandacht geven die ze verdient én een aflevering met veel onderwerpen over een langere tijd. Daarnaast waren er wel passages die ingingen tegen de populaire misvattingen uit onze geschiedenis. Zo eindigde de eerste aflevering veelbelovend door de homo sapiens en neanderthaler mensen net niet te laten vechten. Of in de laatste aflevering de focus op migratie en gastarbeiders met een link naar onze huidige superdiverse samenleving. Jammer dat dit niet altijd gelukt is.

Ga ik dit nu gebruiken in de klas?

Nee. Ik denk het niet.

Misschien wat hard. Maar de afleveringen missen een degelijke vraagstelling, zijn anekdotisch en laten niet echt toe om verder te gaan uitdiepen. Enkel de laatste aflevering doet dit wel over migratie en de polarisatie. Dit kwam doordat er behalve tijdsperiodes geen thema per aflevering was. Het lijkt bovendien niet gemaakt om in de klas te gebruiken. Al vanaf de aankondiging ergerde ik me aan de beweringen dat Tom Waes de geschiedenislessen boeiend zou maken. Hij ging zelfs komen lesgeven! Alsof die nu zo verschrikkelijk saai zijn. Ik vond de response van enkele gewaardeerde collega’s wel goed: ja, als wij zo’n budget zouden krijgen… Maar vooral: komaan, we zitten met een gigantisch lerarentekort en een korps dat zwaar onder druk staat. En dan maar verder het lerarenberoep in een negatief daglicht zetten… Ze creëerden bovendien verwachtingen die ze niet konden of hoefden in te lossen.

Het is niet meer dan Tom Waes die op een entertainende manier reist langs enkele opmerkelijke historische gebeurtenissen. Misschien moeten we ook niet meer verwachten. Toch nog deze bedenking: er is al veel inkt gevloeid over de taal van Tom Waes en de critici hebben een punt: dit programma wordt massaal bekeken. Jongeren en andere kijkers krijgen een Brabants tussentaaltje mee. Dit geldt ook voor al hun beeld over ons verleden. Dit was dé kans om meer dan een miljoen kijkers een genuanceerdere en diversere geschiedenis voor te schotelen. Nu is het vooral Reizen Waes, the history edition.

Toch blik ik tevreden terug op Het verhaal van Vlaanderen. Ik heb er graag naar gekeken. Het was geen nationalistische, politiek gestuurde serie zoals velen op voorhand vreesden. Het is een laagdrempelige kennismaking met onze geschiedenis, goed gemaakt en fijn gebracht (ik ben eigenlijk wel fan van Tom Waes), maar niet meer dan dat. Ik wil met mijn leerlingen meer doen en hen vooral laten nadenken over hoe geschiedenis gemaakt wordt. Maar vele honderdduizenden mensen, dus ook jongeren, hebben op een laagdrempelige manier, kennisgemaakt met onze geschiedenis in een goed gemaakte en fijn gebrachte documentaire. Het boek van leerkracht (!) Harry De Paepe én de graphic novels zijn bestsellers. Dat kunnen we toch alleen maar toejuichen? Het is bovendien nog niet te laat om verdere nuance toe te voegen. Dus kijk, herbekijk en ga erover in debat tot in het klaslokaal!

Terwijl ik op ‘publiceer’ wil klikken verneem ik het fantastische nieuws dat ons geniaalste radioduo Sven Speybrouck en Koen Filet voor de Universiteit van Vlaanderen een podcast begonnen zijn om het verder over ‘het verhaal’ te hebben! Zie je wel, laat die genuanceerde historische gesprekken maar komen! (via deze link)

Een goed artikel met veel nuance verscheen vandaag in De Morgen.

Wil je meer weten?

Wij als historici moeten dit televisieprogramma gebruiken om ons eigen werk onder de aandacht te brengen. Dus bij deze:

• Afleveringen 3 en 4: Aan de middeleeuwen heb ik me nog niet echt gewaagd, maar ik schreef wel een stuk over waarom deze periode als duister wordt beschouwd. Lees het hier!
• Aflevering 5: Uiteraard is er het boek van Bart Van Loo, maar over de Zwarte Dood is er eigenlijk niet zo veel geschreven. Ik publiceerde ooit enkele getuigenissen op mijn blog, deze link!
• Aflevering 6: Al werden de geuzen niet vernoemd (een historische awoe!), eigenlijk ging heel deze aflevering over hen. Ontdek het verhaal van de wel vernoemde Filips van Marnix en consoorten in mijn boek In opstand!.
• Aflevering 9: Jammer genoeg was er geen aandacht voor het leven in bezet Vlaanderen. Deze intrigerende oorlogsgeschiedenis vertel ik in mijn boek Oorlogsdagen. Ik maakte er ooit een educatief pakket over. De wapenstilstand van 11 november 1918 wordt wel terloops vermeld (trouwens foutief als vrede bestempeld, tja….). Daarover schreef ik Het elfde uur, waarin je de intrigerende geschiedenis krijgt van de laatste 24 uur van WO1. Met Klara maakte ik er podcast van. Voor leerkrachten is het misschien fijn om de tekst van de wapenstilstand door te nemen.
• Aflevering 10: De Tweede Wereldoorlog wordt opvallend kort besproken, maar er is wel aandacht voor het bombardement op Mortsel, dit jaar 80 jaar geleden. Het leven tijdens die oorlog was het onderwerp van mijn Tom Waes bezoekt het Fort van Breendonk waar zowel Louis Boeckmans als Eva Fastag gevangen zaten. Het leven tijdens WO2 besprak ik op een laagdrempelige manier in Zo was onze oorlog.