Kritiek op David Van Reybrouck

De laatste weken lees ik elke avond een stevig aantal pagina’s in ‘Congo, een geschiedenis’ van David Van Reybrouck. In de media dopen ze het boek als het meesterwerk,  het magnus opus of zelfs dé geschiedenis. Gelukkig gaan er ook wat stemmen op die dit overdreven bejubelen tegengaan.

Zo verwijt Ludo De Witte hem de Belgische wandaden niet genoeg te benadrukken: ‘Is het boek een waarheidsgetrouwe weergave van de geschiedenis van Congo? Niet echt. Van Reybrouck schreef een geschiedenis waarin nogal wat westerse bemoeienissen worden weggemasseerd.’ (uit de kritische recensie van Ludo De Witte) De vraag is of dat dat ooit de bedoeling is geweest van Van Reybrouck. ‘Iedereen schijnt die Congolezen te kennen die zijn mening delen’, zegt Walter Zinzen in een discussie met Van Reybrouck in Terzake. Ook Van Reybrouck is zich hier bewust van: ‘Sommige informanten hechtten meer belang aan een antwoord dan aan een juist antwoord’, schrijft hij in zijn boek. Want zo moet je dit boek lezen. Het is geen pure geschiedenis, het is het verhaal van David Van Reybrouck. Hij cijfert zichzelf niet weg, hij betrekt alles wat hij bezoekt, ziet en opmerkt bij zijn verhaal. Wij, de media en de lezers, cijferen hem soms weg om wanhopig op zoek te gaan naar ‘de geschiedenis’. En dat is een foute manier van lezen. Laten we dit boek, en vele andere boeken, lezen als persoonlijke verhalen, doorspekt met subjectiviteit die net datgene toevoegt die het lezen de moeite maakt.

Over zijn hoofdpersonage, de onwaarschijnlijk oude Nkasi, schrijft Van Reybrouck: ‘Nooit eerder had ik zo met de verre geschiedenis gesproken, nooit eerder voelde het zo broos aan. Vaak verstond ik hem niet. Vaak begon hij aan een zin en hield hij er halverwege mee op, met de verbaasde blik van iemand die iets uit de kast ging halen maar plots niet meer wist wat hij zocht. Het was vechten tegen de vergetelheid, maar Nkasi vergat niet alleen het verleden, hij vergat ook het vergeten.’ (p. 18) De auteur is zich bewust van de kwetsbaarheid van zijn aanpak. Van Reybrouck is een belezen man, dat wordt duidelijk als je zijn boek leest, én een luisteraar. Dat hij daarbij subjectief te werk is gegaan is misschien zelfs zijn kracht. Willen wij historici elke zin, elk feit en elke getuigenis ontdoen van persoonlijke verhalen, nuances en meningen? Dan houden we niet veel meer over dan een droge geschiedenis die we al lang kennen.

Uiteraard slaagt Van Reybrouck er niet in om ‘het standaardwerk’ te schrijven en zeker niet vanuit het Congolees perspectief. Dat kan hij niet. Ten eerste is hij geen Congolees en bekijkt hij het onbekende verleden vanuit de onwetendheid van vandaag. Ten tweede moeten we ons misschien afvragen of we wel standaardwerken kunnen of willen schrijven. Wat Van Reybrouck doet is op een belezen en nieuwsgierige manier zelf op ontdekking gaan naar de geschiedenis van het land. Hoe hij dat doet is uniek, de rest niet. Hij schrijft een reisverhaal doorheen het verleden van Congo aan de hand van hetgeen hij zelf hoorde, las of zag. Het is ‘een geschiedenis’ en niet ‘de geschiedenis’. Laten we tegenstanders van David Van Reybrouck uitdagen om hun ‘een geschiedenis’ te schrijven. Zodat we als historici nog eens durven – openbaar, kwestbaar en persoonlijk – de moeilijke zoektocht naar het verleden te ondernemen. Niet zomaar elk op zich, maar samen, heen en weer en met soms een stevige woordenwisseling. Want het is vandaag dat we de geschiedenis schrijven, of zoals Van Reybrouck het schrijft:

‘Niets is zo hedendaags als de herinnering’ (p. 13)

Zet Van Reybrouck voor de aula en laat hem samen met de andere Congo-specialisten zijn verhaal doen. Het is aan ons, de lezers, om te interpreteren. Zijn prachtig persoonlijk werk is doorspekt met een zin voor nuance en zelfrelativering en zet aan tot meer bewondering voor en meer ontdekkingsdrang naar het verleden.

Wat vond ik van Congo, een geschiedenis? Lees hier mijn recensie.