‘Een kind dat zingt’ – Herdenking bombardement op Mortsel 2016

Het was dit jaar opnieuw een bijzondere herdenking. Voor het eerst was de Duitse ambassadeur Rüdiger Lüdeking aanwezig en voor het eerst sinds lang beklom een getuige het sprekerspodium om over haar verdriet te vertellen.

Meer info over mijn boek Tranen over Mortsel, vind je via deze link.

In de pers:

Mijn toespraak kan je hieronder lezen.

Mijn toespraak

Juffrouw Alice speelde met haar 23 kleutertjes in de tuin van de Sint-Vincentiusschool, hier in Mortsel, op 5 april 1943. Het was een mooie dag, klare hemel, een eerste lentezonnetje. Luc kan zich nog steeds herinneren hoe de conciërge plots angstig naar de lucht wees. De toen vijfjarige Maya had meer aandacht voor de kleurrijke bloemetjes, waarover de man aan het klasje aan het vertellen was. Paula weet dat een van de andere kleutertjes plots riep: ‘Juffrouw, het begint te donderen!’ Suzanne hoort de juf nog gillen: “Allemaal onder de gloriette!” En de juf begrijpt nog steeds niet hoe ze die dag haar kalmte kon bewaren. ‘Een kind dat zingt, vergeet’, zegt ze.

Juffrouw Alice en haar kleutertjes voor de gloriette.

Haastig nam de juf haar kindjes bij elkaar en zei dat ze onder de stoeltjes van het hutje moesten kruipen. Ze probeerde de kleuters zo dicht mogelijk op elkaar te houden en te omarmen. ‘Alles ging zo snel’, getuigt kleutertje Maya zeventig jaar later. ‘Er was ontzettend veel lawaai, maar de juffrouw deed ons zingen om onze aandacht af te leiden.’ Juf Alice vervolgt: ‘Maar met al dat stof zeiden die kinderen op den duur: “Juffrouw, ik kan niet meer zingen. Ik kan niet meer door mijn keel.” Wat moest ik toen doen?’

Een klein jaar later, op 22 februari 1944, was het Nederlandse Nijmegen de zoveelste stad waar Amerikaanse bommen dood en vernieling zaaiden. Tijdens deze herdenking verwelkomen we voor de eerste keer een delegatie uit Nijmegen, dat op een gelijkaardige manier als Mortsel gebombardeerd werd. Daar vielen er bijna 800 slachtoffers. Onder hen, net als in Mortsel, veel kinderen.

Ook in Nijmegen kregen kleutertjes bommen op zich. Ook daar werd er een zusterschool getroffen. Zuster Berdini herinnert het zich nog alsof het gisteren was. Na het eerste alarm, waren ze teruggekeerd vanuit de schuilkelder onder de school. Ze vertelt: ‘Opnieuw klonk er vliegtuiggeronk en de kinderen vlogen naar de ramen, waar ze zich verdrongen om te kijken. Ik wist niet wat er gebeurde, wat ik moest doen. Ik weet alleen dat ik riep: “Allemaal op de grond, met je gezicht naar beneden!”’ Om haar kindjes kalm te houden besloot de zuster samen te bidden. Hun klaslokaal werd gespaard.

Een van de kleutertjes van de Nijmeegse school, de toen zesjarige Peter, vertelt: ‘Die dag begint eigenlijk met dat alarm. Toen moesten we naar buiten. De binnenplaats op, en vervolgens de kelder in. Er was een trap aan de buitenkant, en ik kan me nog heel goed herinneren dat ik boven aan de trap stond terwijl de rest al beneden was en we plotseling weer terug moesten. We moesten onze jasjes gaan halen in de gang en verzamelen in het klaslokaal. Ik heb toen mijn jasje van de kapstok afgehaald. Omdat ik dat jasje zelf niet dicht kon maken, ben ik naar de zuster gegaan en die heeft het toen voor mij gedaan. Ze stond bij de deur van het klaslokaal. Terwijl ze daarmee bezig was, vielen de eerste bommen. Door de luchtdruk sprongen de ruiten, en ik zie nog die gordijnen tegen het plafond aanvliegen.’ Het klaslokaal werd door een voltreffer geraakt. Peter was van zijn klasje de enige overlevende, gered omdat hij zijn jasje nog niet zelf kon toeritsen.

In Mortsel. Alle 23 kleutertjes overleefden het bombardement. De zingende juf had hen gered, terwijl op enkele meters van hen een bom meer dan honderd van hun schoolgenootjes had gedood.

In Nijmegen. 24 kleutertjes overleefden het bombardement niet. Daar stond zuster Berdini, die terwijl de school in de vlammen opging, de ouders moest opvangen. Ze vertelt: ‘Ik moest hen vertellen wat er was gebeurd. En ik wist het niet, ik wist niet wat ik tegen hen zeggen moest. Een van de jongere kinderen bleef ondertussen maar roepen: “Ik heb kindjes en zusters in het vagevuur zien vallen.”

Mortsel en Nijmegen zijn voor altijd verbonden in hun verdriet. Zo zijn er nog honderden, duizenden plaatsen waarmee we onze tranen delen. Sommige dichtbij, de Cinema Rex, Merelbeke, Kortrijk, Leuven. Soms veraf, de ontelbare Duitse straten die het nog heviger te verduren kregen dan hier in Oude-God. We treuren mee met de Engelse slachtoffers van de Blitz, maar ook met de Japanners in Hiroshima en Nagasaki.

Bommen zaaien nog steeds terreur. In Aleppo of Damascus, op de bevolking gesmeten door hun eigen regering. In Zaventem of Maalbeek, ontploft om angst en haat te zaaien.

Duizenden kinderen werd en wordt de jeugd ontnomen. Ik herinner mij wat getuige Lena Verhelst mij ooit zei: ‘Thuis werd er een lange periode niet meer gelachen. Je kon eigenlijk gewoon niet meer jong zijn.’

Lena Verhelst

Na mijn toespraak nam getuige Lena Verhelst moedig het woord. Ze vertelde wat zij op 5 april 1943 meemaakte en hoe ze haar broertje, zusje en jeugd verloor.

5 april 1943 – 9 jaar, als leerling van de Sint-Lutgardisschool

Wat als een prachtige lentedag begonnen was, eindigde met loeiende sirenes en een donderend geluid van vallende bommen.

Onze juffrouw had gezegd: als er een alarm is, moeten jullie onder de bank kruipen. Maar vlug wisten we dat het nu veel erger was. We moesten naar beneden lopen en onder de stenen trap gaan schuilen.

De grond daverde van bommen die neerkwamen, stenen en gruis kwamen over ons, de kinderen begonnen te wenen en riepen op vader en moeder.

Tekening Jules Van Ael - In Sint-Lutgardis kwamen 61 kinderen en 5 zusters om. — Tekening Jules Van Ael – In Sint-Lutgardis kwamen 61 kinderen en 5 zusters om.

Mijn grote zus Elza van 15 jaar was ontsnapt uit het puin en liep met een vriendin naar de schoolpoort, maar bedacht zich en zei: m’n kleine broertje Gerard is zo bang van onweer, ik ga hem halen. Ze liep terug de speelplaats over en haalde hem uit de kleuterklas. Ze kwamen langs mijn klas en mijn zus wilde ook mij meenemen, maar de juf zei: hier gaat niemand buiten! Terug op de speelplaats liepen ze naar de schoolpoort en werden ze dodelijk getroffen door de tweede bommenregen.

Het noodlot wil dat mijn broertje de enige overledene van zijn klas was. Ook de vriendin waarmee mijn zus was gaan lopen is in leven gebleven.

Moeder is ons komen zoeken en heeft alleen mij gevonden. Ook ons buurmeisje heeft ze meegenomen naar huis.

Over puin, tussen gekwetste en overleden mensen, hebben we de weg naar huis gevonden. Onderweg wenende moeders met zwaar gewonden en gestorven kindjes in hun armen.

Aan onze huizen gekomen: verschrikkelijk… Ons buurmeisje had geen huis meer, alleen een grote puinhoop.

Het huis van familie Verhelst, met links de gapende leegte waar daarvoor het winkeltje van familie Vloebergen stond.

Voor ons zwaar getroffen huis stond mijn vader met m’n tweejarig broertje in zijn armen, helemaal onder het bloed. Toen de bommen vielen, lag mijn broertje op de tweede verdieping te slapen. Vader is razendsnel naar boven gelopen, nam m’n broertje uit zijn bedje. Op hetzelfde moment is de kamer ingestort en het bedje lag vol met puin. Terug over puin zoekend naar de trap, zijn ze beneden gekomen. Vader was zwaar gewond aan het hoofd door de scherven van een glazen koepel. Ook broertje was in het aangezicht gekwetst.

We zijn door familie opgevangen en mijn moeder is drie of vier dagen haar overleden kinderen gaan zoeken in zalen, scholen, overal waar lichamen lagen. Uiteindelijk heeft ze aan de kleding haar kinderen herkend en zijn mijn broer en zus samen met de andere slachtoffers begraven.

Hier achter ons op het erepark rusten ons Elza en Gerardje. We zullen ze nooit vergeten…