75 jaar geleden: het bloedbad van Gardelegen

Let op: deze blog bevat zeer schokerende beelden

13 april 1945. De dodenmarsen uit Dora-Mittelbau waren volop aan de gang. Het kamp was al bevrijd en het nabijgelegen Nordhausen lag in puin na het Britse bombardement. Een groep uitgeputte gevangenen passeerde het uitgestrekte dorp Gardelegen. Ze kwamen hoogstwaarschijnlijk uit Ellrich, het berucht bijkamp van Dora waar ook veel Belgen zaten. Aanvankelijk waren ze met zo’n 1200 geweest, begeleid door SS’ers die er niet over twijfelden om zij die niet konden volgen dood te schieten.

Exact 75 jaar geleden passeerde de dodenmars Gardelegen. Wat de Duitsers bezielde weten we niet, maar toen ze een grote schuur passeerden sloten ze de resterende duizend gevangenen er in op. De ramen en deuren werden toe getimmerd en de SS’ers goten benzine tegen de muren. Binnen wisten de gevangenen niet wat zou gebeuren. Ze wachtten af in het stro. Waarschijnlijk vermoedden sommigen dat ze daar zouden overnachten om de dag erop de vreselijke dodenmars verder te zetten. Anderen moeten de benzine hebben geroken dat waarin het stro doordrenkt was. Die avond, rond 19 uur, staken de Duitsers de afgesloten schuur in brand.

Meteen veranderde de schuur in een brandende gevangenis. De Duitsers vormden een ketting rondom het gebouw om al diegene die trachtten te vluchten dood te schieten. Binnen de schuur brak de hel los. Tevergeefs probeerden gevangenen de vlammen te doven. Maar al snel werden ze allemaal bedwelmd door de rook. Urenlang brandde het gebouw, terwijl de Duitsers toekeken.

De volgende dag werden andere dwangarbeiders gedwongen om de lijken te begraven in een massagraf, om zo alle sporen uit te wissen. Nog voordat alle lichamen waren weggebracht, vluchtten de SS’ers voor de Amerikanen, die al in de buurt waren gesignaleerd.

Toen de Amerikanen de schuur ontdekten, vonden ze nog een driehonderdtal verkoolde lijken. Al snel werd ook het massagraf ontdekt. Amper acht gevangenen waren aan de brand ontsnapt, nog een twintigtal andere hadden al eerder kunnen vluchten tijdens de dodenmars. Zij konden de bevrijders vertellen wat er was gebeurd.

De Amerikanen verplichtten de inwoners van Gardelegen om de slachtoffers te begraven. De 1016 lichamen kregen een apart graf. Ondertussen werden er beelden gedraaid, waarvan je hieronder enkele fragmenten kan bekijken (let op harde beelden):

De Belg Pierre Stippelmans (°1925) was de slachtoffers nog tegengekomen, zo vernam hij later van een Belgische officier die hen tijdens de dodenmarsen had bevrijd: ‘We hadden nog met die sukkelaars in de colonne gelopen. Uit drie andere richtingen waren eveneens colonnes naar die schuur gebracht. De gevangenen kregen stro om op te slapen en vlijden zich daarop neer zonder argwaan. Toen sloten de SS’ers de schuur aan alle kanten af. Aan de ingang goten ze benzine op een stapel stro en staken de boel in brand met een sigaret. Al wie nog kon vluchten, werd door de moordenaars neergeschoten of met geweerkolven doodgeknuppeld… Waarom wij en zij niet? Ons was het gelukt, hun niet…’

Van amper vier lichamen kon de naam worden teruggevonden, 301 andere slachtoffers konden herkend worden aan hun kampnummer. Van 186 kon de nationaliteit worden afgeleid.

Er waren zeker acht Belgen onder de slachtoffers. Dankzij naoorlogs onderzoek konden er nog meer worden geïdentificeerd, maar de exacte cijfers ontbreken.

Een van de Belgische slachtoffers was Frans Jonghbloet (°1925) uit Herentals. Hij was in februari 1945 met het konvooi uit Gross-Rosen in Dora terechtgekomen. Tot enkele jaren geleden wist zijn familie niet hoe en waar hij was omgekomen. Tot ze bij een bezoek aan het herdenkingsmonument van Dora hun ‘nonkel Sooike’ herkenden op een vreselijke foto van een verminkt lijk in de schuur.

We herdenken vandaag een gruwelijke slachting. Hoe kan een mens doen wat de Duitsers daar rond die brandende schuur deden? Het is een vraag die we ons moeten stellen, ook al kunnen we ze niet beantwoorden. Maar vergeten mogen we niet.