Honderdjarig krijgsgewoel

In de veertiende eeuw ruzieden Fransen en Engelsen om de heerschappij van Frankrijk. De negentiende-eeuwers doopten deze chaotische opeenvolging van hevig wapengekletter en rusteloze wapenstilstanden de Honderdjarige Oorlog. Maar wat vonden de middeleeuwers zelf van al dat bloedvergieten? We laten er twee aan het woord.

Jean Froissart over het beleg van Calais (1347)

Toen in 1328 de laatste Franse koning van Capetingerdynastie stierf, vond de ambitieuze Engelse koning Eduard III dat hij recht had op de Franse troon. Hij was immers niet alleen het neefje van de gestorven koning, maar bezat ook een groot deel van Frankrijk. Filips VI van Valois werd echter tot koning gekroond. Daarom begon de Engelse vorst in 1337 een oorlog die langer dan honderd jaar zou duren.

Eduard III liet zich in Gent als koning van Frankrijk kronen. Dichtbij het Normandische stadje Crécy kwam het tot een eerste confrontatie. Daar versloegen de piekeniers en longbows van Eduard III het machtige Franse leger dat stevig in de meerderheid was. Na de onverwachte overwinning greep de Engelse koning de kans om Calais te belegeren. Deze kuststad was vanuit strategisch oogpunt erg interessant. Als Engeland Calais kon veroveren, zou het de controle over het Kanaal verzekeren. De beroemde kroniekschrijver Jean Froissart schreef over de wanhopige, uitgehongerde inwoners van Calais toen na elf maanden van belegering alle hoop was verloren: ‘Na het vertrek van de Franse koning met zijn leger, zagen de burgers van Calais in dat alle hoop verloren was.’

In de hoop dat hun stad gespaard zou blijven, gaven zes vooraanstaande burgers van Calais zich over, vervolgde Froissart: ‘Toen de zes zich presenteerden aan koning Eduard III, vielen ze op hun knieën en smeekten met opgeheven handen: “Meest galante koning, zie hier zes burgers van Calais, allen poorters, die u de sleutels van de stad brengen. Wees grootmoedig en heb genade en medelijden met ons.” Al de baronnen, ridders en jonkers die daar massaal verzamelden, huilden bij dit aanzicht. De koning bekeek hen boos, want hij haatte de inwoners van Calais door de grote verliezen die hij had geleden op zee, en hij beval hen te onthoofden. Alle aanwezigen smeekten de koning genadevol te zijn, maar hij wilde niet luisteren. Tot zijn hoogzwangere koningin op haar knieën viel en met betraande ogen sprak: “Ah, goedhartige sir, sinds ik met jou de verraderlijke zee overstak, vroeg ik je nog nooit om een gunst. Nu vraag ik je nederig, in naam van de zoon van de heilige Maria en jouw liefde voor mij, om genadevol te zijn voor deze zes mannen.” De koning staarde haar in stilte aan en zei na een tijdje: “Ah, lady, ik wou dat je elders was geweest. Je smeekte me zo dat ik je niks kan weigeren. Ik leg hun lot daarom in jouw handen.”’ Zo redde het medelijden van de Engelse koningin de burgers van Calais.

De beeldhouwer Rodin maakte een indrukwekkend kunstwerk over de zes burgers van Calais die hun stad verlieten om zich over te geven aan de Engelse vorst.

Jean van Wavrin over de Slag bij Azincourt (1415)

Na de val van Calais, brak de pest uit in heel Europa en modderde de oorlog maar wat aan. Jarenlang volgden veldslagen en wapenstilstanden elkaar op. Tot in 1415, toen stonden zesduizend Engelse boogschutters en een duizendtal ridders te voet tegenover meer dan dubbel zo veel Franse goed uitgeruste ridders te paard, op een modderig akkerlandschap nabij Azincourt. De Vlaamse kroniekschrijver Jean van Wavrin was getuige van de veldslag: ‘De Fransen stelden hun bataljons op tussen twee kreupelbosjes. De compagnieën zaten op de grond rond hun vlaggen, wachtend tot de Engelsen oprukten. Soldaten legden oude ruzies bij. Sommige kusten en omhelsden elkaar, wat ontroerend was om te zien. Sommige ontbeten. Zo bleven de Fransmannen tot negen of tien uur ’s morgens daar, ervan overtuigd dat de Engelsen hun overmacht niet konden neerslaan.’

De Engelse koning gaf zijn boogschutters het bevel naar voren te trekken en een dodelijke regen van pijlen af te vuren. Van Wavrin zag het gebeuren: ‘De Fransen, die hen zagen komen, zetten zich in formatie, ieder onder zijn vlag, de helmen op hun hoofden. Trompetten en klaroenen klonken over hun hoofden. De Engelse pijlen vielen zo hevig en luid suizend, dat niemand zijn hoofd durfde op te richten. Franse ridders reden in op de Engelse boogschutters, die zich achter scherpe staken verscholen. De paarden struikelden over de staken en de boogschutters slachtten de ridders snel af. De overgebleven paarden vluchtten toen ze de pijlen zagen neersuizen, gevolgd door vele Fransen. De Engelse boogschutters zagen dit en gooiden hun bogen weg en trokken met hun zwaarden, strijdbijlen en hamers op. Ze doodden elke vijand zonder genade. Ook de  koning gooide zichzelf in het krijgsgewoel met zijn ridders.’ De Engelse koning zag dat een miraculeuze overwinning nabij was, maar hoorde ook dat er Franse versterkingen aankwamen. Hij moest maken dat hij weg kwam. ‘De Engelse vorst verkondigde dat iedere gevangene onmiddellijk gedood moest worden. Maar de Engelsen weigerden, vermits de Franse gevangenen aardig wat losgeld konden opleveren. Toen de koning dit hoorde, beval hij een tweehonderd boogschutters om elke gevangene te executeren, wie het ook was. Toen de Fransen zagen hoe de edelen koelbloedig werden onthoofd en in stukken werden gehakt, vluchtten ze meteen weg. Vele van de cavalerie konden ontsnappen, maar diegene die te voet waren stierven bijna allemaal.’

Die dag stierven een honderdtal Engelsen. Meer dan zevenduizend Fransen, waaronder hoge edelen zoals de hertog van Brabant, lagen dood in het slijk bij Azincourt. De Engelsen waren oppermachtig en hadden het noorden van Frankrijk in handen. Tot het boerenmeisje Jeanne D’Arc de Franse legers aanspoorde om terug te slaan. De kansen van Frankrijk keerden. Hoewel Jeanne op de brandstapel stierf en de Bourgondiërs de kant van de Engelsen kozen, slaagden de Fransen erin hun rijk te herstellen. In 1453, meer dan honderd jaar na het begin van de oorlog, was er eindelijk vrede.

Meer info? Dit artikel verscheen in Blikopener. De website van Eyewitness to History.