Exact 80 jaar geleden was het 19 april 1943, de dag dat de Joden meer dan ooit toonden dat ze zich verzetten tegen de onderdrukking, misdaden en genocide waaronder hun volk leed. In Warschau kwam het getto in opstand en hier bij ons hielden drie moedige weerstanders het Twintigste Transport van Dossin naar Auschwitz tegen en konden vele tientallen Joodse gevangenen ontsnappen.
Eva Fastag (1917-2021), de typiste van Dossin, waagde die dag een van haar gedurfdste verzetsdaden: “Iedereen stond vertrekkensklaar, maar de nummers op de lijsten kwamen door de vele wissels niet meer overeen met wat de gedeporteerden om hun hals hadden hangen. Steckmann was woedend. Hoewel hij samen met Schmitt ontslagen was, was hij op dat moment toch in Dossin. In de Aufnahme begon hij te schelden op ons. Hij dreigde dat we mee op transport moesten. Hoewel we niet wisten dat dat onze dood zou betekenen, beseften we dat deportatie onze situatie zou verslechteren. Ik weet niet hoe ik zo kalm ben gebleven. Ik stapte op de kwade commandant af en stelde hem een oplossing voor: dat alle Transportjoden in de volgorde gingen staan die ze wensten. Ik zag dat hij even aarzelde, maar ongelofelijk: hij stemde in. Iedereen stelde zich op en schoof opnieuw aan in de Aufnahme. Wij stelden nieuwe fiches en lijsten op, allemaal volgens de nieuwe volgorde, zoals de families, vrienden maar ook weerstanders het wilden. Voor Steckmann was het vooral belangrijk dat er orde heerste. In de late namiddag begon het opstappen, ditmaal in een ander soort trein: een met goederenwagons. Zo wilde de nieuwe commandant vermijden dat gevangenen uit de ramen konden springen. Maar dat was buiten onze werkmannen gerekend. Toen zij het treinstel moesten voorbereiden, verstopten ze allerlei gereedschap tussen het stro, zodat de gedeporteerden een gat konden maken in de wand of de vloer van een wagon. In de late avond vertrok Transport xx. Maar liefst 236 mensen slaagden erin om te ontsnappen, dankzij de wissels op de lijsten, het verstopte gereedschap en drie moedige jongemannen die de trein onderweg tot stilstand brachten. Ik zal nooit weten wat mijn invloed precies is geweest, want meestal wist ik niet wie de weerstanders waren. Dat was veiliger zo. Maar zij wisten mij of Klara wel te vinden. Ze zochten een van ons op in een hoekje van het binnenplein. Heel soms kon ik een slaapzaal van de Transportjoden betreden om mensen te spreken, maar dat was erg risicovol. Achteraf heb ik gelezen dat weerstander Jacques Cyngiser mij voor Transport xx had benaderd. ‘Door de discrete tussenkomst van Eva,’ vertelde hij, ‘werd ik kort voor het vertrek aangesteld als verantwoordelijke van een wagon.’ Hierdoor zou hij met zijn kameraden in dezelfde wagon hebben gezeten, waardoor ze erin slaagden om te ontsnappen.” (De laatste getuige, 154-155)
Meer weten? Lees het boek! En bekijk de interviewfragmenten waarin Eva zelf vertelt wat ze heeft meegemaakt.
Voor de 8meicoalitie maakte Davy De Decker een podcast, waarin de gebeurtenissen van 80 jaar geleden een centrale rol krijgen. Ik mocht meewerken aan dit waardevolle initiatief. De eerste aflevering staat sinds vandaag online en kan je hieronder beluisteren.
Pieter Serrien 