Over Oorlogsdagen

Inleiding Oorlogsdagen

1914, de echo’s van een geweerschot in Sarajevo dringen door tot in onze stra- ten. Tweeëndertig Vlamingen staan midden in de geschiedenis, met een pen en een schriftje: een dagboek. Ze observeren de dagelijkse realiteit van ‘de groote Oorlog’. Ze noteren wat ze rondom hen zien, horen en voelen of ‘wat ze van horen zeggen’ hebben, waar of niet. de een zet zich aan het schrijven om erva- ringen te delen met de wereld. de ander doet het alleen voor zichzelf, als een soort therapie. De oorlog duurt langer dan verwacht, zo ook het schrijven. Vier jaar later is de dagboekschrijver oorlogsmoe. Het einde van een verhaal, opgetekend in flarden of in een lange reeks van opeenvolgende gebeurtenissen. Hij staart naar het dagboek, zijn reisgezel doorheen de oorlogsdagen. de een bergt het veilig weg op zolder, als een relikwie. de ander publiceert het in de meestal vergeefse hoop om de historiografie van de Eerste Wereldoorlog mee vorm te geven.

2013, een eeuwigheid later, en we zijn de meeste dagboekschrijvers vergeten. In ons collectief geheugen is een decor gegrift van de loopgraven en de zinloze strijd in de Westhoek. We herinneren ons de eerste Wereldoorlog als een gru- welijk slagveld aan het front. anders dan de vertelcultuur van de getuigen uit de latere Tweede Wereldoorlog, zijn de verhalen van de mensen in het bezette land naar de achtergrond verdwenen. Hun herinneringen vormen een stoffige verza- meling, verstopt op zolder of bewaard in een lokaal archief. Dit boek bundelt verhalen over de oorlog in het bezette deel van Vlaanderen. In Oorlogsdagen maken we een reis door de ogen van tweeëndertig dagboekschrijvers, nu eens een korte visite, dan weer een lang en intiem gesprek. Zij spelen de hoofdrol in dit boek, dat een podium verschaft aan hun honderd jaar oude verhalen. Telkens met enkele pagina’s in de spotlight.

De lezer is een reiziger en bevraagt de dagboekschrijvers over hun leven in die oorlogsdagen. Was het een en al miserie? Was de oorlog echt alom aanwezig? Was er ook tijd voor ontspanning, liefde en vriendschap? Was er honger en hoe kwam men aan dat beetje voedsel? Hoe keek men naar de bezetter? Veranderde dat beeld in de loop van de oorlog? De weg van de dagboeken naar dit boek was bezaaid met hindernissen. Sommige kwamen gehavend uit hun levenstocht. Ze werden aangepast door de auteur of later door familieleden. Soms raakten delen van hun dagboek verloren. Oorlogsdagen is een interpretatie van tweeëndertig bronnen en geen loutere weergave. Citaten werden omgezet naar de taal en de spelling van vandaag, soms ingekort. de tegenwoordige tijd geeft uitdrukking aan de beleving van de dag zelf en in de verleden tijd blikt de dagboekschrijver terug. de inhoud is niet aangetast, maar hier en daar kan wat te veel zijn weggegomd, of een woord, een gedachte verkeerd geïnterpreteerd zijn.

De dagboekfragmenten zijn een selectie en elke selectie is subjectief. Toegegeven, meer dan de helft van elk dagboek is slaapverwekkend, want ook onder een ruwe bezetting was het dagelijkse leven lang niet altijd opwindend. een tocht door ellenlange beschrijvingen van opeisingen, huiszoekingen, nachtelijke diefstallen op de velden, knallen aan de horizon, nieuwsberichten over het front, leidde tot een selectie van minder dan vijf procent van elk dagboek. De overzichtskaart op p. 12-13 en de streekkaarten achter in dit boek zijn gemaakt door Jane Catteeuw. Ze gidsen de lezer langs de verschillende locaties uit de dag- boeken. Oorlogsdagen is een reis met vijftien haltes.

De reis begint nerveus, na de Duitse inval in augustus 1914. Met de val van Antwerpen in oktober is de samenleving ineengestort. Buiten het kleine hoekje achter de IJzer is België een bezet gebied. de eerste weken van de bezetting zijn enorm chaotisch. Het is duidelijk dat de oorlog zal overwinteren. de dagboekschrijvers voelen zich verscheurd: zich schikken naar de nieuwe wetten of zich moedig verzetten? In 1915 lijkt het leven weer geregeld, tot grote ergernis en verwondering. daardoor raken begin juni de gemoederen opnieuw verhit. De bevolking lijkt er zich niet zomaar bij neer te leggen. Tegen het einde van de eerste oorlogszomer ziet men zich gedwongen om zich aan te passen aan het leven onder bezetting. Pas in de eerste helft van 1916 wordt het oorlogsleven duidelijk: overleven is de boodschap en elke groep in de samenleving is bestempeld. In de zomer zorgen de veldslagen in Verdun en aan de Somme voor een kanteling en dat leidt tot een bewegend leger. Zo loopt Duitsland leeg en worden onze mannen opgejaagd om te gaan werken voor de Duitsers. Vanaf eind januari 1917 is het bitter koud. Het einde der tijden lijkt aangebroken. Tijdens de moeilijke zomer wordt de bevolking gegijzeld door nieuwe opeisingen en de deportaties van hele dorpen. 1918 begint hoopvol, maar niemand durft nog echt te hopen. de dagboekschrijvers zijn verward. Fluisterend wachten ze het einde van de bezetting af. Vanaf oktober 1918 worden ze een voor een bevrijd. Verdwaasd leggen ze hun pen neer.

Meer lezen?… Dan kan je in Oorlogsdagen!

Pers en lezers over Oorlogsdagen

‘De grote verdienste van de publicatie ligt in de oordeelkundige keuze van dagboekcitaten, de wijze waarop ze geordend werden en vooral de uiterst zinvolle en verhelderende bindteksten. Dat alles maakt van het boek een boeiend en vooral coherent geheel, doorspekt met levensechte en meer dan eens indringende getuigenissen, waarbij de lezer soms niet kan weerstaan aan de behoefte om sommige citaten meteen te herlezen. Het boek wordt letterlijk “verlucht”t” door enkele illustraties van de dagboekauteurs. Daarnaast heeft Jane Catteeuw een duidelijke overzichtskaart gemaakt en een aantal steekkaarten rond de verschillende locaties waar uit de dagboekfragmenten overgenomen feiten zich afspelen. Hierin heeft Catteeuw op functionele wijze enkele foto’s van de auteurs of van hun originele documenten geïntegreerd. Dit boek moet ongetwijfeld aanslaan zowel bij de lezer die maar zeer oppervlakkig de feiten van de Eerste Wereldoorlog kent als bij wie met de geschiedenis van de Groote Oorlog vertrouwd is. Zonder meer een geslaagd experiment van een van de oprichters van Geheugen Collectief. Een experiment dat “goesting” doet krijgen naar meer van dat.’

Prof. Em. Alex Vanneste in het tijdschrift ‘Volkskunde’

‘Pieter Serriens Oorlogsdagen, over het leven van gewone burgers in bezet gebied, vult op schitterende wijze een lacune in de geschiedschrijving over België in de oorlog van 1914-1918.’

Nederlandse historicus Leo Van Bergen, auteur van Zacht en Eervol

‘Deze gewone burgers vertellen hoe ze dag doorkwamen tijdens de vijandelijke bezetting. Hun verhalen geven uit de eerste hand een uniek beeld van de eerste wereldoorlog. Historicus Pieter Serrien vergelijkt de dagboekfragmenten en kadert de persoonlijke belevenissen van ooggetuigen in de geschiedenis van de oorlog in ons land.’

Het Nieuwsblad

‘Het terloopse, anekdotische van Serriens boek werkt tegelijk confronterend en benauwelijk. Hoewel de individuele ervaringen van de maar liefst 32 Vlamingen, Brabanders, Limburgers en Antwerpenaren die dagboeken bijhielden waaruit de auteur citeert, doorgaans geen grote literatuur opleveren, hoeft dat ook niet. Oorlogsliteratuur bestaat in alle gedaanten. Ze roepen een haarscherp beeld op over wat er in Vlaanderen leefde, bij gewone mensen. Oorlogsdagen vuurt met korte knalle, franjeloze, vaak onbeholpen getuigenissen op ons af, opgedeeld in chronologisch opgebouwde hoofdstukken die de veranderende sfeer – van vrees naar hoop, van frustratie naar wanhoop en weer terug – in Vlaanderen tijdens die meedogenloze oorlogsjaren trefzeker oproepen. Dat werkt. Want het zijn vaak wat naïeve en daardoor ontroerende verhaalfragmenten die hun doel niet missen. “Niet gebruiksvriendelijk” is een verdict dat wij lezen in een andere recensie over dit boek (Cobra.be). Wegens te dit, te veel, te weinig gepolijst. Gebruiksvriendelijk hoeft een bloemlezing als deze wat ons betreft niet te zijn. Dat was de oorlog oo niet. Als de verhalen maar tot de verbeelding spreken.’

De Nieuwe Gemeenschap, tijdschrift van het August Vermeylenfonds

‘De teruggewonnen ooggetuigenverslagen geven een dermate levendig beeld, alsof je het zelf meemaakt.’

Biblion

‘In deze boeiende periode dat we tegemoet gaan, zullen we het begin van de Eerste Wereldoorlog kunnen herdenken, een nachtmerrie dat in 2014 honderd jaar geleden begon. Het is een gelegenheid voor de meesten van ons om wat meer te kunnen beschikken over elementen, boeken, reportages en gelegenheden die je deze verschrikking doen herleven. In deze stroom heb je natuurlijk een overaanbod, zeker wanneer dit gemediatiseerd wordt door deze herdenking. We kunnen echter stellen dat de reeks van boeken die recent werden uigegeven bij Manteau stuk voor stuk behoren tot het koren van kwaliteitsvolle boeken die een aspect brengen rond deze oorlog. Dit is er eentje van deze reeks. En met deze kanjer maak je kennis met de directe getuigen van deze oorlog, doorheen de zaken die ze zelf hebben genoteerd in dagboeken of op een andere wijze. Op een zeer levendige wijze krijgen we een totaal ander beeld van deze oorlog, zelfs los van het front… Want oorlog wordt niet enkel militair beleefd, maar ook burgers leven onder een terreur, een angst en met omstandigheden die hier tot leven komen. Het is belangrijk dat we ook deze menselijke aspecten van een oorlog onder ogen krijgen, als een maatschappelijk en collectief geheugen dat we echt wel moeten blijven koesteren, omdat deze les zo van belang is voor onszelf en onze toekomst, en we nooit mogen vergeten wat een oorlog is, niet enkel virtueel op de PS3, maar in het leven van mensen. Een hommage, een getuigenis, maar ook een beeld dat wel degelijk pakkend is, geplaatst in zijn eigen context, en werkelijk overweldigend in belang. Een absolute aanrader voor wie op een grondigere wijze wil weten hoe men een oorlog beleeft.’

Patrick Vandendaele

‘Het zijn allemaal verhalen uit bezet Vlaanderen. Ietwat jammer dat er geen verhalen bij zijn van het onbezette Vlaanderen, achter het front. Ook daar moest het leven doorgaan, vaak omgeven door soldaten of schuilend voor beschietingen. Verhalen van gewone mensen vertellen veel beter het leven van alledag onder de bezetting dan krantenverslagen of studies achteraf. De oorlog van binnenuit gezien als het ware, hier en nu ondergaan en neergeschreven. Geen enkele buitenstaander kan zo levensecht beschrijven hoe de eerste vijandelijke soldaten een dorp binnenvallen, gewelddaden plegen, de bewoners jarenlang onder de knoet houden. De auteur voorziet de dagboekfragmenten van achtergrondinformatie en plaatste ze in een breder oorlogskader. Zo kan de lezer die al enigszins op de hoogte is van de loop der gebeurtenissen gemakkelijker de gebeurtenissen aan elkaar rijgen. Het eindresultaat is een gedegen werkstuk waarin de gewone burger zowel slachtoffer als hoofdrolspeler is.’

Reisboeken.be (deze link)

‘Ik heb het ook nog maar pas uitgelezen want het is een lijvig boek en je moet er met je kopje bijblijven. Bij mijn weten is dit boek enig in z’n soort en besef ik maar al te goed hoeveel tijd en energie hier in zit. Het is razend interessant om deze boeiende maar ellendige periode vanuit zoveel verschillende burgerlijke standpunten te zien. Ook het duidend commentaar van de auteur werkt verhelderend. Echt een aanrader!’

Bart Oosterlijnck

In België is dit boek een bestseller. De auteur geeft met behulp van dagboekfragmenten van 32 Vlamingen ons een uiterst levendig beeld van de Duitse bezetting tijdens de Eerste Wereldoorlog. De verovering met moordpartijen waarbij dronken Duitse soldaten moedwillig vele duizenden burgers willekeurig vermoorden, maar ook onduidelijke situaties waarin Duitse en Belgische eenheden elkaar negeren. De bezetting zelf: Duitse geheime politie, plunderende soldaten, de avondklok (9 uur Duitse tijd, overtreding vijf jaar gevangenisstraf en 20.000 Mark boete), ‘De’ Draad (2.000 volt, aan de grens met Holland), deportaties, de angst, voedselroof, honger en epidemieën. De bombardementen en dan de bevrijding. De teruggevonden ooggetuigenverslagen blijken niet alleen uiterst betrouwbare bronnen, maar geven een dermate levendig beeld alsof je het zelf meemaakt.

H.H.M. Meyer op Bol.com (deze link)

‘Een kanjer van een boek dat je zeker niet in één keer zal uitlezen maar je zal het wel uitlezen omdat het zo’n boeiende materie is. En al gaat het dan over iets wat jaren geleden gebeurd is toch blijft het razend actueel omdat er dagelijks nog oorlog gevoerd wordt ergens op onze planeet. Een oorlog blijft iets afschuwelijk en je moet dit boek lezen zodat je ervan bewust blijft dat Europa een zegen is voor ons land en dat de solidariteit die ons toen heeft doen overleven nog steeds nodig is.’

Lezer op Eci.nl

Auteur en historicus Serrien grasduint in meer dan 30 Vlaamse dagboeken uit de Eerste Wereldoorlog. Sommige zijn nu pas boven water gekomen. De getuigenissen van toen spreken nog altijd aan. Stijn Streuvels, Virginie Loveling, Karel van de Woestijne: drie schrijvers die -al dan niet langdurig- een dagboek bijhielden in de Grote Oorlog. Pieter Serrien (die eerder een gewaardeerd boek samenstelde over het Amerikaanse bombardement op Mortsel, in WO II) voegt daar nog tientallen onbekende Vlamingen aan toe. Serrien heeft er wel voor gezorgd dat zijn 32 Vlamingen zowat over het hele landsdeel verspreid liggen. Van Tongeren tot Zarren. Omdat hij de dagboekfragmenten chronologisch ordent, lees je dus hoe de Duitse troepen oprukken van oost naar west, vluchtelingen voor zich uitdrijvend. En op het einde van de oorlog gebeurt het omgekeerde. Het is uiteindelijk Serrien die de structuur van het boek schrijft, en het verhaal van de oorlog vertelt, aangevuld en geïllustreerd met dagboekfragmenten.

Cobra.be

Naar aanleiding van 100jaar ‘Groote Oorlog’ en het reuze-aanbod oorlogsliteratuur dat nu elke boekhandel siert, maakt jouw historische vertelling toch het verschil. Het is het verhaal van de ‘gewone mensen’, zij die die vreselijke tijd dag in dag uit hebben moeten ondergaan. Net zoals ‘Tranen over Mortsel’ horen en voelen we de pijn uit een periode die niemand vergeten mag.

Lezer Paul Brants

Mij valt op hoe filmisch het geschreven is en hoeveel van beelden blijven hangen. Je ziet de bezetting als het ware voor je ogen plaatsvinden. Ook zorgen de vijftien thema’s ervoor dat je niet verzuipt in een entropie van feitjes.

Chris Ceustermans, journalist en auteur ‘De Boekhandelaar’