Ik was erbij: de oorlog

Door het gebrek aan voedsel beginnen we te smokkelen. Enkel zo geraken we aan aardappelen, boter, eieren en vlees. Om beurten gaan wij met vader op stap naar de Vlaanders waar de woekerprijzen iets minder zijn dan in de stad. Vroeg in de ochtend nemen we de trein naar Brussel, waar we overstappen naar Gent om zo in Aarsele of Dentergem te geraken. Van daaruit gaan we verder te voet langs de tramsporen naar de boerderijen waar we worden opgewacht. We betalen met geld of waardevolle goederen. Zo zie ik bij een boer twee vleugelpiano’s staan. We dragen de goederen meestal op ons lichaam. Moeder heeft voor haar twee zonen een korset gemaakt in vast linnen met verticaal gestikte gleuven waarin met een trechter graankorrels gegoten worden. We moeten een brede mantel dragen zodat we er wat zwaarder uitzien De treinen zijn steeds overvol. De Duitsers zitten in een aparte wagon. De beroepsmokkelaars blijven zo dicht mogelijk bij de uitgangen en verpakken hun waren in jutte zakken die ze net voor de aankomst in Brussel uit de ramen smijten, waar het door kompanen wordt opgehaald.

Een van onze smokkeltochten vergeet ik nooit. We hebben de laatste trein naar Antwerpen gemist. Daar staan we in Aarsele. Het is al donker, het heeft licht gesneeuwd en het is bijzonder koud. Geen enkel lichtje te bespeuren door de verplichte verduistering. Mijn vader besluit het dorp in te trekken om overnachting te zoeken. Bij wonder zien wij op een hoek een huisje met een klein smal licht schijnsel en besluiten daar aan te bellen. Een vriendelijke oude dame doet open en laat ons binnen. De gezellige warmte en de reuk van gebakken spek komt ons tegemoet, de tafel staat gedekt en er worden al snel twee borden bijgezet. Samen met de zus van de gastvrouw, mogen we mee genieten van de weelde: spek met eieren, kaas, wit brood en echte koffie (geen Kneipp zoals thuis). Ondertussen vertelt vader verhalen over de scheepvaart en de oorlog ‘14-‘18, wat de twee oude dames in stemming brengt. Na enkele uurtjes worden we naar de slaapkamer op de eerste verdieping gebracht en slapen we vlug in. Als ik de volgende ochtend wakker word, laat ik mijn linkerhand opzij van het bed hangen en tast onder het bed. Tot mijn grote verwondering ontdek ik daar een schat van opgestapelde conserven blikjes. Dat in oorlogstijd! Na een stevig ontbijt en een leuke babbel nemen we dankbaar afscheid voor dit onverwachts warm onthaal. We krijgen nog een zak vol conserven blikjes mee. Bij onze thuiskomst is moeder zeer aangedaan, omdat ze dacht dat vader en zoon opgepakt waren door de Duitsers.

De razzia’s tegen de joden beginnen vanaf de zomer van 1942. Ik loop voor onze smokkeltochten in de Mercatorstraat richting het Centraal Station. In de Plantin en Mortuslei nr. 54 zie ik toevallig van op afstand op de hoek van de Mercatorstraat opgepakte joden vrij rustig en gelaten met pak en zak in een gesloten vrachtwagen klauteren. Het is merkwaardig dat de Antwerpse politie hierbij aanwezig is. Ik zie geen Duitse militairen of Feldgendarmerie. Later verneem ik dat de meesten zijn afgevoerd naar de Dossinkazerne in Mechelen.

Vader heeft zoals velen een landkaart van Europa en Afrika vastgeprikt waarop hij de krijgsverrichtingen op de vele fronten aanduidt. Wij zijn verzot op jazzmuziek, iets wat de Duitsers decadent vinden en strikt verbieden. Ik hou van de grote orkesten zoals Glenn Miller en Stan Kenton. De radio geeft ons hoop. We luisteren meestal naar Radio Londen met de stem van Jan Moedwil die ons op vrij gezwollen toon de ware toedracht van de oorlog meedeelt.

5 april 1943 is een prachtige zonnige dag. Met enkele medestudenten zit ik op het hoge platte dak van de Academie te genieten van het mooie weer. Tot plotseling de sirene van het luchtalarm loeit. Kort daarna horen wij een enorm geronk van vliegtuigen. In de blauwe heldere hemel zien wij een enorme vloot van Amerikaanse bommenwerpers met vier motoren vliegen.

Ik zie hoe de bommen vallen en een enorme rookwolk opstijgt. Ik denk meteen aan ons thuis op de Grote Steenweg in diezelfde richting. Angstig rij ik met de fiets van de Academie naar Berchem waar alles veilig is. Samen met een kennis ga ik verder naar Mortsel. Daar zie ik een geweldig inferno van vernieling, brand, instortingen en talrijke doden en gewonden, die overal zo maar liggen. Verdwaasde mensen zijn op zoek naar familieleden tussen de chaos. Onder de brug aan de grens met Berchem liggen dode mensen. Op het Gemeenteplein zie ik een uitgebrande tram met verkoolde inzittenden. Als student mag ik hulp bieden.

Mijnheer Renier, een collega van mijn vader, woont in de Guido Gezellelaan en daar krijg ik mijn tweede opdracht. Hun huis is met enkele andere rijwoningen volledig vernield. De grootouders van Renier liggen onder het puin, platgedrukt in de kelder. We vinden ze dood terug na zeker een dag graven. Renier, die later mijn schoonvader zal worden, blijft dag en nacht in het puin zoeken naar een koekjesdoos, hun spaarpot met geld. Uiteindelijk vindt hij het. De familie verliest alles in deze ramp, hun enige bezit zijn de kleren die ze dragen. Ik help in Mortsel een viertal dagen. Met schop en truweel zoek ik naar begraven slachtoffers. Na enkele dagen begint het te regenen, wat ellendig is voor ons, ook al is het goed tegen het stof.