Gelezen: ‘Het Kielzog van de Oorlog’ van Ellen N. La Motte

‘Er bestaat volk genoeg dat je de nobele kanten beschrijft, de heroïsche kant, de geëxalteerde kant van de oorlog. Ik moet je schrijven wat ik gezien heb, de andere kant.’‘

Bij het schrijven van Godenslaap stootte Erwin Mortier op de dagboekfragmenten van Ellen N. La Motte, een Amerikaanse verpleegster die in 1916 in een veldhospitaal werkte, op enkele kilometers van het front aan de IJzer. Hij maakte er in 2009 een indrukwekkende vertaling van.

In het oorspronkelijk voorwoord lezen we: ‘Zonder twijfel heeft er over de volle lengte van die uitgestrekte kilometers “front” actie plaatsgevonden, en “ogenblikken van intense angst” hebben glorieuze daden van dapperheid, moed, toewijding en noblesse voortgebracht. Maar wanneer zich geen of weinig actie voordoet, komt er plaats voor stilstand, en in een plaats van stilstand heerst veel lelijkheid. Veel lelijkheid welt op in het zog van machtige, bewegende krachten. We zijn getuige van een fase in de evolutie van de mensheid, een fase die we Oorlog nomen – en de trage, gestage voortgang woelt het slijm op in de ondiepten, en dat is het Kielzog van de Oorlog. Het is erg lelijk. Vele kleine levens borrelen op in het kielzog. Ze zijn losgewoeld door de zwepende golfslag en drijven naar het oppervlak, losgemaakt uit hun omgeving, en men vangt een glimp van ze op, afzichtelijk, verwerpelijk. Na de oorlog zullen ze weer stollen in de toestand die we Vrede noemen.’

De verpleegster pende haar bevindingen neer in vijftien kortverhalen, waarin ze een realistisch, cynisch beeld schetste van haar oorlog.

‘De dood is waardig en het leven is waardig, maar de intervallen zijn afschuwelijk.’

Niet voor niets was de latere bundeling van de verhalen lang verboden in de naoorlogse VS. Ellen N. La Motte beleefde de oorlog in een naar de dood stinkende ziekenhuiszaal, waar ze verveeld wachtte op de volgende lading gewonden. Soms was er even iets te beleven, bijvoorbeeld wanneer een generaal in volle uitrusting op enkele minuten een medaille kwam spelden op het witte kostuum van een stervende nadat de verpleging de zalen hadden opgeblinkt: ‘Haast je! Ruim de zaal op! Veeg het snot weg onder Rollins neus! Trek zijn lakens recht! Neem die natte handdoek en maak het rubber schoon op dat bed en het bed ernaast. Kijk of Henri klaar is. haal de schermen weg. Ze de anderen niet te treuzelen. De Generaals zijn op komst!’ Ze ontmoette geen helden van het vaderland, maar uitgeputte, trieste, stervende mannen, jongens soms, aan wiens bed zij hun vaak lelijke, laatste levensadem aanhoorde.

‘Vanuit de operatiezaal worden ze naar de ziekenzalen gebracht, de met verband omzwachtelde hopen die van de operatietafels komen, de hopen die ooit mannen waren. De propere bedden in de zaal worden opengeslagen om hen te ontvangen, om de roerloze, omzwachtelde hopen te ontvangen die van de brancards op de bedden getild, geschoven of gerold worden. Telkens weer, de hele dag lang, komt de processie van brancards de zaal in. De dragen die voorop loopt trapt met zijn knie de deur open en laat een striemende winterregen voor zich uit naar binnen, die de kaarten en papieren op de tafel doet dansen, en de alcohollamp dooft waarboven de injectienaald kookt. Iemand slaat de deur dicht. De bewusteloze vorm wordt in het bed geladen. Hij is zwaar en het bed buigt door onder zijn gewicht. De brancardiers rapen hun rode dekens samen en druipen weer af, ze laten kluiten modder en sporen van modderig water achter op het groene linoleum. Buiten bulderen de kanonnen en binnen schudden de baraques, en telkens en telkens weer komen de dragers de zaal in, met mannen van de hoge tafels in de operatiezaal. Zij zijn het enige wat tussen ons en de kanonnen staat, die wrakken in bedden.’ (het interval, p. 63)

Een harde getuigenis van een gruwelijke oorlog, prachtig vertaald door Erwin Mortier.

Meer info? Website Erwin Mortier, Vrt, de oorspronkelijk Engelse versie en recensie op geschiedenis.nl.

LA MOTTE, Ellen N. en MORTIER, Erwin (vert.), Het Kielzog van de Oorlog, Amsterdam: De Bezig Bij, 2009.